CẢNH 4

GIAN-ĐA – Em chào hai bà chị …
CÔ CHẮC – Chào cô em … Cô là người Pháp chứ gì?
CÔ NHÌ – Chào cô em người Pháp. (Nói nhỏ với chị Chắc) Xinh nhỉ! … Mà ăn mặc thật lịch sự! … Cũng mặc cái váy nâu xồng giản dị như bên ta, chị nhỉ? Nhưng mà thướt tha …Lại có cả cái áo gì khoác bên ngoài, nom đẹp chưa kìa!
CÔ CHẮC – (với em) Em lớn xác rồi mà vẫn cứ như trẻ con. Lúc nào cũng váy với áo… Cái em gọi là áo khoác ngoài của cô Gian-Đa đó là lá cờ nghĩa quân … (với Gian-Đa) Chào em Đa, chị phát âm chữ Gian-Đa hơi khó, chị gọi em là em Đa nhé, em khỏe chứ?

(trong lúc chị Chắc trò chuyện với cô Đa, thì cô Nhì đứng bên cô Đa không ngớt ngắm nghía và vuốt ve lên người lên áo cô bạn nước Tây … Cứ như thể từ xửa xưa các cụ nhà ta đã thích Tây hay sao! Hay đó chỉ là sự tò mò thường tình của con gái?).

GIAN-ĐA – Dạ em khỏe… Chị cho em hỏi tí… Mất lòng trước được lòng sau, có gì thắc mắc em cứ hỏi luôn này … Hai chị chồng con gì chưa?
CÔ CHẮC – Cám ơn em có lời hỏi thăm … Em chị, em Nhì đây, thì chưa có chồng. Còn chị Chắc đây thì tiếng là có chồng mà cũng như là chưa chồng… Chả là thế này, anh Sách nhà chị, anh Thi Sách ấy, anh xin cưới chị và hai gia đình đã thu xếp hôn nhân. Nhưng anh ấy toàn đi công tác xa … Rồi bọn giặc bành trướng nhà Hán lại bắt anh, và giết anh … Thế là chị chưa kịp có chồng chưa kịp có con, thì đã rơi vào cảnh góa bụa… Về sau dân chúng đặt vè kể chuyện ấy:

Bà Trưng quê ở Châu Phong
Giận quân tham bạo, thù chồng chẳng quên.

CÔ NHÌ – Để em đọc tiếp

Chị em nặng một lời nguyền,
Phất cờ nương tử thay quyền tướng quân…
Ngàn tây nổi áng phong trần,
Ầm ầm binh mã xuống gần Long Biên …

Là kể chuyện các chị nổi dậy đấy, là nói các chị kéo quân đánh chiềm gần Long Biên đấy, tức là gần Cầu Chương Dương ấy! Sợ chưa?
GIAN-ĐA – Hai chị cũng ầm ầm binh mã đánh quân xâm lược. Xem ra chị Nhì có vẻ thích thú chuyện đó nhỉ? Em thì thấy là, nếu bây giờ có khởi nghĩa lần nữa, chăc là em sẽ nhờ mấy anh đàn ông đi thay …
CÔ CHẮC – Mệt mỏi lắm em ạ! Sung sướng gì đâu? Các chị nào có thích gì chuyện đánh đấm trận mạc! Công việc rơi vào tay mình thì mình phải làm thôi.
GIAN-ĐA – Ôi sao mà tâm trạng chị cũng giống hệt em! Em thì lúc nào trong tai cũng có lời Chúa nhắc nhở “đất nước đang bị quân thù dày xéo… Con phải đứng lên cứu nước… (nức nở) Thế là em phải bỏ cả cửa nhà, bỏ những đồng cỏ mùa xuân thơn nức hương, bỏ những cánh đồng khi trắng tuyết khi vàng ươm lúa mạch … phải bỏ mẹ cha bỏ anh em bỏ chị em để ra trận … Em không thích đánh nhau đâu hai chị ạ! Em nói thật lòng đấy.
CÔ CHẮC – Hai chị ở nước Nam này cũng vậy. Đang trồng dâu chăn tằm dệt cửi… đang cày cấy chăn nuôi làm ăn … nhưng quân giặc nhà Hán chúng nó vượt biên giới kéo qua, chúng nó đi lại nghênh ngang ngạo nghễ … Khi đó, biết làm thế nào? … Cánh đàn ông thì cúi gằm mặt xuống không dám nhìn ai, nhìn giặc thì sợ, nhìn dân thì nhục … Nhiều anh đàn ông trốn biệt … không lẽ mình đành phận gái chỉ biết tằm tơ canh cửi, chỉ biết con lợn con gà? Mình phải ra trận thôi … Giặc đến nhà, đàn bà phải xông pha trận mạc …
GIAN-ĐA – Ra trận, chị có sợ không? Em thì em hốt lắm. Em sợ thật tình đấy.
CÔ CHẮC – Chi cưỡi voi chung với em Nhì, cưỡi voi chung với các tướng, nên cũng bớt sợ…
GIAN-ĐA – Voi? Hai chị cưỡi voi chứ không cưỡi ngựa?
ĐẠO DIỄN – (chạy vội vào) Máy chiếu hoạt động … Máy chiếu hoạt động … Chiếu ngay bức tranh làng Đông Hồ tả cảnh hai Bà Trưng ra trận … Nhanh lên … kẻo bà con khán giả người ta chờ …

(Máy chiếu bổ sung vào câu chuyện đang diễn bằng tranh sau)

GIAN-ĐA – (Cười khanh khách như con trẻ) Voi ơi voi ơi … a ha há … voi ơi voi ơi … Tiến lên đi tiến lên đi … voi ời ời ời … Chị Chắc ơi, mấy người lính dưới chân con voi là những ai đó, chị có biết không?   
CÔ CHẮC – Lũ lính đó đông lắm, làm sao biết hết tên. Có cái tên bại tướng chạy trước voi của chị thì biết, tên đó bia miệng muôn đời: nó là tên Thái thú Tô Định. Quân của chị đã đánh tan quân nhà Hán của Tô Định, dành được đất nước rộng lớn bảy tám quận huyện. Triều đình của chị ra lệnh miễn thuế cho nông dân liền trong hai năm… Mừng lắm, em ạ…
GIAN-ĐA – Nghe chị kể em cũng thấy vui lây…
CÔ NHÌ – Có thơ đấy. Dân lại đặt thơ kể toàn bộ câu chuyện đấy. Này nhé:

Bà Trưng quê ở Châu Phong
Giận người tham bạo thù chồng chẳng quên.
Chị em nặng một lời nguyền,
Phất cờ nương tử thay quyền tướng quân…
Ngàn tây nổi áng phong trần,
Ầm ầm binh mã xuống gần Long Biên …
Hồng quần nhẹ bước chinh yên
Đuổi ngay Tô Định, dẹp yên biên thành
Kinh kỳ đóng cõi Mê Linh
Lĩnh Nam riêng một triều đình nước ta
Ba thu gánh vác sơn hà
Một là báo phục hai là Bá Vương

GIAN-ĐA – Thật là hoành tráng! Hoành tráng!
CÔ CHẮC – Em Nhì thì cứ thích ăn mừng thắng lợi. Riêng chị, thì cứ mỗi khi nghĩ đến thắng lợi, chị lại trào nước mắt. Chị thương nhất là cô Lê Chân. Quân Hán giết cả mẹ cả cha, cả anh em chị em nhà Lê Chân yêu quý của chị! (khóc khẽ) Không thể chịu nổi đâu các em ạ. Mỗi ngày thắng trận, chị lại ngồi khóc thầm một lát rồi mới ra gặp các tướng sĩ …
GIAN-ĐA – Em nghĩ là em hiểu tình cảm của chị…

 

CẢNH 5

 

ĐẠO DIỄN – (tâm sự với khán giả) Đàn bà đấy! Dễ khóc lắm! … Không hiểu các vị tướng soái đàn ông thì thế nào? Chẳng biết các ông tướng ấy có sụt sùi thương quân sĩ như vậy không? … Bà con khán giả chú ý nhé… Tôi sẽ gợi một kỷ niệm của Gian-Đa, rồi bà con sẽ thấy vị nữ tướng này tình cảm ra sao … (lại bên Gian-Đa) … Gian à, em kể một chuyện vui vui nào đi, kẻo tôi thấy không khí hơi bị chùng … hơi ảm đạm …
GIAN-ĐA – Kỷ niệm gì bây giờ?
ĐẠO DIỄN – Một kỷ niệm ấm áp tình người.
GIAN-ĐA – Kỷ niệm với em bao giờ cũng ấm áp tình người! Cái khó là chọn kỷ niệm nào để không bị hiểu lầm.
ĐẠO DIỄN – Một kỷ niệm bị hiểu lầm cũng chẳng sao, miễn là ấm áp tình người.
GIAN-ĐA – Em nhớ một buổi xuất quân đánh giặc vào một đêm trăng bàng bạc …

(Đèn mờ tối để chuyển cảnh. Gian-Đa đứng trên một gò đất hơi nhô cao. Trăng bàng bạc. Nàng mặc áo váy trắng. Đoàn quân đi ngang trước mặt.Chợt một anh lính già dừng lại:

– Nữ tướng quân! Xin cho em một ân sủng.
– Trung đội trưởng, nói đi.
– Một ân sủng dù có chết cũng mang theo không chia sẻ cho ai hết.
– Nói đi, kẻo lính dồn hàng lại kìa.
– Nữ tướng quân! Xin cho em hôn vào đôi má trinh nữ kia.
– Nhưng mà cậu nhiều râu quá!
– Nữ tướng! Nàng chưa hôn ai bao giờ à?
– Ta … Ta đây … Em chưa … Em chưa được một lần …

Người lính già râu ria sồm soàm lao vào ôm hôn Gian-Đa. Rồi anh ta đi. Lính nối đuôi theo sau. Gian-Đa đứng lặng. Nàng lấy bàn tay vuốt má mình, nhìn vào lòng bàn tay như nhìn cái hôn đọng lại ở đó… )

ĐẠO DIỄN – (đến bên, như đánh thức cô gái) Em … Em gái … Nữ tướng quân! …
GIAN-ĐA – Đừng gọi em là nữ tướng quân. Em đang buồn.
ĐẠO DIỄN – Em kể đi. Em kể hết đi. Kể hết đi, và em sẽ bớt buồn. …
GIAN-ĐA – Đêm ấy, người lính già vụng về thô kệch đã … Không! … Anh ấy có trở về … Nhưng trở về trên chiếc cáng tải thương … Đạn đã làm anh toác vỡ xương hàm … Đúng cái xương hàm đã cọ vào má em … (khóc nấc) Ôi, ta căm thù kẻ nào thích đổ máu, thích xâm lăng, thích chiến tranh!
CÔ CHẮC – (tiến ra nắm lấy hai tay Gian-Đa) Em Đa … Chị không hiểu hết em vừa nói những gì từ đáy lòng mình … Nhưng chị nghĩ, chắc là em vừa kể câu chuyện giống như chuyện Lê Chân … Ôi, Lê Chân của tôi!
GIAN-ĐA – Không! Không nên buồn! Không thể buồn! Em nhớ rồi. Trong hàng quân của em, người ta toàn là nghĩ đến chuyện được hôn em thôi.
CÔ CHẮC – Em Đa … Chị nghĩ là chị có thể hiểu điều đó… Chỉ một ngày được sống bên chồng trước khi anh bị giặc Hán giết, mỗi khi nhớ lại, chị đều thấy nóng rực hai bên má …
GIAN-ĐA – Em nghĩ nhiều về chuyện này. Chúng ta được yêu. Binh sĩ yêu chúng ta. Họ yêu thì chúng ta thắng trận. Họ yêu thì họ xông lên giết giặc. Chị và em, cả hai chúng ta đều không phải là những thiên tài quân sự..
CÔ CHẮC – Em Đa … Chị cũng nghĩ như em. Chị còn thấy thêm điều này: chính giặc Hán đã dạy cho quân sĩ của chị có tinh thần chiến đấu… Và tinh thần chiến đấu ấy vững vàng là do tình yêu của quân sĩ, yêu mẹ cha, yêu bè bạn, yêu đời, yêu người…
GIAN-ĐA – (đến bên đạo diễn) Anh! Lý giải ra sao chuyện đó, hả anh?
CÔ CHẮC – Giúp chúng tôi đi. Tại sao lại như vậy, nhà sử học? 
ĐẠO DIỄN – Phải học, phải đọc sách, để tạo ra được dòng máu triết học chảy trong huyết quản, để hiểu điều này,nâng thuyến lên chèo thuyền đi cũng là do dân, mà lật thuyền cũng là do dân nốt … Nhà triết học Nguyễn Trãi của Việt Nam đã có lúc tổng kết ý như vậy.

 

CẢNH 6

 

ĐẠO DIỄN – Khi tổng kết được như vậy thì thấy lòng vui vui … Nhưng thưa các bạn khán giả, chúng ta lại phải trở về với chuyện buồn thôi. Chuyện buồn thứ nhất: nàng Gian-Đa của chúng ta phải lên giàn hỏa thiêu ngày 30-5-1431… Và chuyện buồn thứ hai: hai nàng trinh nữ nước Nam thua trận phải nhảy xuống sông tự vẫn … đó là ngày 6 tháng 2 năm Quý Mão tức năm 43 theo Công lịch…
GIAN-ĐA – Anh, em van anh, xin anh đừng cho diễn lại cảnh em bị thiêu … Nóng lắm … Và đau lòng lắm …
ĐẠO DIỄN – Phải có gan nhìn thẳng vào lich sử em ạ… Em nhìn kìa, em nhìn thẳng vào hình ảnh kia …

GIAN-ĐA – Em đó ư? Có thật là em mặc áo trằng như vậy không?
ĐẠO DIỄN – Cuộc Chiến tranh Trăm năm giữa nước Anh và nước Pháp còn tiếp diễn … Bọn cướp nước và bọn bán nước còn có vai trò hữu hạn chưa chấm hết của chúng. Còn số phận lịch sử vẻ vang của em thì đã xong: em đã khơi lên được lòng yêu nước và trách nhiệm với tổ quốc … Nhưng rồi em bị giặc bắt. Đến lúc đó, giới cầm quyền cùng vào hùa với Tòa án Anh quốc, xử tội em…
GIAN-ĐA – Nóng … ôi nóng … nóng từ trong ruột nóng ra … ruột nóng hơn lửa táp bên ngoài … vì sứ mệnh vẫn chưa hoàn thành … lời Chúa vẫn văng vẳng bên tai?
ĐẠO DIỄN – Lời Chúa hay chính lời của Tấm Lòng em, hơi người trinh nữ kia? Xin em vui lòng nghe hậu thế nòi về em… Đây là lời nhà sử học Michelet của nước Pháp:

“Người Pháp chúng ta sẽ muôn đời muôn kiếp ghi nhớ điều này: Tổ quốc của chúng ta đã được sinh ra từ trái tim một người đàn bà, sinh ra từ sự dịu hiền của nàng, sinh ra từ máu và nước mắt nàng dâng hiến cho tất cả chúng ta“. (Michelet)

GIAN-ĐA – Ôi nóng … Mẹ ơi … cha ơi … tháp chuông làng tôi ơi … xin vĩnh biệt …
ĐẠO DIỄN – Không, không thể vĩnh biệt được… Xin em nghe đây, lời của Barrès nhà hoạt động xã hội đã nói về em:

“Mỗi người trong chúng ta đều có thể đem lý tưởng của mình cho hiện thân trong con người nàng. Nếu bạn theo đạo Ki-tô, bạn hãy nhìn ở nàng một bậc thánh tử vì đạo mới được Nhà Thờ đặt lên bệ thờ. Nếu bạn là người bảo hoàng, bạn hãy nhìn vào vị nữ anh hùng đã phong vương cho thái tử con trai đức vua Louis thứ 19. Với những người cộng hòa, nàng là đứa con của nhân dân cao quý hơn mọi giá trị lớn lao đã được xác lập trên đời này. Sau hết, những ai theo phe xã hội xin chớ quên lời nàng từng nói: “Tôi được tới để an ủi kẻ nghèo và kẻ bất hạnh“”

(Đèn sân khấu mờ đi rồi tối hẳn. Gian-Đa đã lui. Khi đèn sáng, thấy Đạo diễn đứng trước Cô Chắc và Cô Nhì.)

ĐẠO DIỄN – Thưa hai nữ vương, bây giờ xin cho tôi không gọi tên thường, mà gọi bằng Hai Bà Trưng.

CÔ CHẮC – Cứ gọi tên chị em tôi như xưa. Chúng tôi gắn bó cuộc đời mình với ruộng vườn, với tằm tơ canh cửi …

CÔ NHÌ – Chị ơi, em sợ … Nước có sâu không? Có ngạt thở không hả chị?

CÔ CHẮC – Giặc đuổi sát tận nơi rồi em ạ … Không còn con đường nào khác …

CÔ NHÌ – Chị ơi, nếu có chết thì hai chị em ta cùng chết với nhau … Em sợ …

CÔ CHẮC – Bạn đạo diễn… Xin cho hai chị em tôi, cái trứng chắc và cái trứng nhì, hai cái trứng quê mùa của dân tộc, xin cho chúng tôi gửi tới mai sau …

(đèn mờ dần, khi sáng bừng lên thì hai chị em cũng lui. Đạo diễn hiện ra trong bộ áo choàng đen, một giáo sư đang đọc sách dưới ánh ngọn nến bập bùng).

ĐẠO DIỄN – Sử nước nhà ghi rằng: trong nghề tằm tang, cái kén chắc được coi là kén chị, cái kén lép hơn một chút, được coi là kén nhì hoặc kén em … Nay cả hai chị em đều đã gửi mình dưới dòng nước sông Hát … Số phận lịch sử của hai chị em đã hoàn thành. Cho phép hậu thế chúng tôi gọi hai bà là Hai Bà Trưng.

Thưa các bạn, xin hãy lắng nghe lời sử gia Lê Văn Hưu:

“Trưng Trắc, Trưng Nhị là đàn bà, hô một tiếng mà các quận Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố, cùng 65 thành ở Lĩnh Ngoại đều hưởng ứng, việc dựng nước xưng vương dễ như trở bàn tay, có thể thấy hình thế đất Việt ta đủ dựng được nghiệp bá vương. Tiếc rằng nối sau họ Triệu cho đến trước họ Ngô, trong khoảng hơn nghìn năm, bọn đàn ông chỉ cúi đầu bó tay, làm tôi tớ cho người phương Bắc, há chẳng xấu hổ với hai chị em họ Trưng là đàn bà hay sao? Ôi! Có thể gọi là tự vứt bỏ mình vậy.

Thưa các bạn, xin hãy lắng nghe lời sử gia Ngô Sĩ Liên:

“Họ Trưng giận thái thú nhà Hán bạo ngược, vung tay hô một tiếng mà quốc thống nước ta cơ hồ được khôi phục, khí khái anh hùng há chỉ lúc sống dựng nước xưng vương, mà sau khi chết còn có thể chống ngăn tai họa. Phàm gặp những việc tai ương hạn lụt, đến cầu đảo không việc gì là không linh ứng. Cả bà Trưng em cũng thế. Vì là đàn bà mà có đức hạnh kẻ sĩ, cái khí hùng dũng trong khoảng trời đất không vì thân chết mà kém đi. Bọn đại trượng phu há chẳng nên nuôi lấy cái khí phách cương trực chính đại ấy ư?”

Còn Hoàng đế Tự Đức cũng viết trong Khâm định Việt sử thông giám cương mục như sau:

“Hai Bà Trưng thuộc phái quần thoa, thế mà hăng hái quyết tâm khởi nghĩa, làm chấn động cả triều đình Hán. Dẫu rằng thế lực cô đơn, không gặp thời thế, nhưng cũng đủ làm phấn khởi lòng người, lưu danh sử sách. Kìa những bọn nam tử râu mày mà chịu khép nép làm tôi tớ người khác, chẳng những mặt dày thẹn chết lắm ru!

(Trong không khí trầm lắng, đèn tắt dần, màn hạ, người diễn kịch và người coi kịch đưa mắt nhìn nhau suy ngẫm… )

HẾT